“Sultan (Fatih) Samsun’dan Gürcü sınırına kadar olan bölgeyi, kaleleri, köyleri ve halkını fazla zorlukla karşılaşmadan ve savaşmadan ele geçirdi.” (MİLLER, 2007, s. 60)

Trabzon’un alınışıyla birlikte bölge ile ilgili ilk defterde (1486) Makriyali, hanelerin tamamının Gayrimüslim olduğu, adlarından yola çıkarak içlerinde Ermeni hanesi bulunmadığı ve Rum kişi adları oldukları görülmektedir. (MAD. no: 828, s. 499...)

Rumca “makriyali: Uzun sahil” demektir.

İslamlaşma ile birlikte Türkçe kişi adlarının Arapça adlara dönüştüğü gibi Laz yöresindeki Rumca kişi adları, Hıristiyanlaşma ile birlikte Lazlara ait olduğu kesindir.

T. Gökbilgin, 1500 yılının ilk çeyreğinde Arhavi ve Makriyali’den bahisle, “Laz nahiyesi, Sidre (Sidere), Kutunid, Viçe, Çarçuryan (Çurçava), İskele nahiyesi, Kostaniça (belki Pazar’a bağlı Kostanivat), Çat köyü, Cancaların köyü, Mamanat adlı köyler mevcuttu. Yekun 263 hane olup 18.000 akçe tımar geliri getirmekte idi.

Devamla, Arhavi kazasına bağlı Yakovit vilayeti, Arhavi kazasına bağlı Makriyalo, Loma, Çikait (Çukanit) köylerinin yekun 267 hane ve 20.300 akçe hasıl temin edilmekte idi. Ayrıca Kise ve Arhavi kalesinin dizdarı, kethüdası, imamı vardı.” (BELLETEN, (1962) sayı: 102, s. 325...)

İlerde görüleceği üzere, bu yıllarda bile Türkçe sülale lakapları ile köy adlarının Laz yöresinde çokça bulunması düşündürücüdür.

1520 de Hopa köyü 32 hane olup 4'ü Hopa’ya yeni yerleşen Müslüman hanedir. (BOA.TD.387, s. 741) Müslümanlar kadim-i Müslimdir. Yeni Müslüman olmuş değillerdir.

1530 yılında Karye-i Makriyalu’da (Makriyalı köyü) 54 hanenin 19’u Müslüman’dı. Bu Müslümanlar da kadimi Müslimdi. (1530 Tapu Tahrir Defteri, no 387, s. 741) Müslümanlar dışarıdan gelip Hopa’ya yerleşmişlerdir.

1626 yılı kayıtlarındaki kişi adlarından yola çıkarak Hopa ve köylerinde Müslüman ve Hıristiyanların karışık yaşadıkları görülmektedir. Bu kayıtta Hopa'nın 25 hane ve isimlerinden anlaşıldığı üzere, 10 hanesinin Müslüman olduğu yazılıdır. (Tapu ve Kadastro Arşivi, Defter No 122, s. 62…)

1682 yılı Avariz defterine göre Arhavi ve Hopa'da, mahalle ve köylerin yekun hanesi 655'tir. Tek tek adlar okunduğu zaman Arhavi ve Hopa’daki şahısların 1682 yılında hepsinin Müslüman olduğu görülmektedir. Yine bu yıla ait defterde, günümüzdeki Hopa/ Hemşin köyleri yer almaz çünkü daha sonra kurulmuşlardır. Ve bu köyleri kuranlar da Hopa'ya dışarıdan gelen Müslüman Türklerdir.

Aynı yıllarda (1682) Batı Hemşin’in 870 hanesi, % 81’i Hıristiyan/ Ermeni’dir.

“1530 yılında Hopa’da yekun Müslüman nüfus 215 hane, Gayrimüslim ise 4433 hanedir. 1583 yılında 1431 Müslüman hane ve 3832 Gayrimüslim hane vardır.” (AYDIN, 2018, s. 65) Gayrimüslim (Laz) nüfustaki düşüşün bir kısmını ihtida edenler kabul edersek ve göç eden Hıristiyan Lazları da hesaba katarsak (yekun 600 hane); Müslüman nüfustaki artışın büyük oranda dışarıdan yeni gelen Müslüman/ Türkler oluşturmaktadır.

1682 Avariz defterine göre Arhavi ve Hopa'da mahalle ve köylerinde insanlar 3 sınıfa ayrılmıştır. Bunlar reaya (halk), köprücüyan (bölgede bulunan dereler üzerindeki köprüleri tamir etme karşılığı vergi muafiyeti tanınan kişi) ve askerlerdir. Bu tarihte kaza dahilinde toplam 531 reaya hanesi, 35 köprücüler hanesi ve 89 askeri hanesi mevcuttur.

Bu yıllarda Hopa henüz kaza değil, Arhavi'nin bir köyüdür. Hopa ile birlikte Arhavi kazasına bağlı 24 yerleşim yeri bulunuyor ve bu kaza dahilinde Hıristiyan görülmüyor. Bu durum Rize ve Batı Hemşin için farklıdır. Oralarda Hıristiyan var. (BOA. K. Kepeci, Defter No 2697, s. 103-107)

Tahrir defterinde Hopa/ Hemşin köylerinde nev-i Müslim (yeni Müslüman) kaydı yoktur. Bu yörede Hıristiyan yaşamadığı için Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçiş olmamıştır.

Bölgedeki ilk nüfus sayımında (1833…) Trabzon ile ilçelerinde, Artvin’de, Rize’de, Batı Hemşin’de Gayrimüslim kayıtları varken, Hopa’da gayrimüslim kaydı yoktur. (BOA. NFS. D. 1165, 1166)

Trabzon Salnamesinde Hopa nahiyesi 23 köyden oluşmaktadır. Salnamelerde (1869…) Hopa’nın Hemşin köylerinde Hıristiyan yoktur. (EMİROĞLU, 1995, s. 365)

Hopa Şeriyye sicillerinde ihtida kaydı (Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçen) yoktur. (No 1451)

Osmanlı döneminde Hopa’da İslam bolluğu nedeniyle müskirat (içki) ithali bile yasaklanmıştı.

Hopa/ Hemşin yöresinde kilise kalıntısı olmadığı gibi eski köy adları arasında da Ermenice olan tek köy adı yoktur.

Daha önce de belirttiğim gibi Hemşin (Çamlıhemşin-Hemşin) tarihinde dokuz Ermeni Müslüman olmuştur.

Ermeni beslemelerinin Hıristiyanlıktan Müslümanlığı geçtiği dediği toplum, bölgeye Müslüman olarak gelip ve gittikçe çoğalan bu Müslüman/ Türk toplumudur.