Ramazan; binlerce y?ll?k bir gelenek, payla??m, dayan??ma kültürü. Ramazan sadece bollu?un payla??ld??? günler de?il yoklu?un da hat?rland??? zamanlar. Maddi ve manevi yönleri toplumsal dayan??man?n, kolektif kültürün birer yans?mas?d?r.

Ramazan dinginli?i, yoklu?u, sabr?, sükûnu ö?retir.

Yokun halinden anlayan, sabr? davran??a dönü?türmü? bireyler toplumsal bar???n, uyumun temellerini atarlar.

Bu nedenlerdir ki ramazana ait gelenekler toplumsal haf?za ile geçmi?in dayan??ma kültürünü günümüze ta??r. Ramazan ayn? motivasyonun etraf?nda toplanan insanlar?n erdem kazanaca?? manevi bir ayd?r. Dua ile zenginle?en, inançlar?yla güçlenen insanlar huzurlu, anlay??l? ve payla??mc? olur.

Salg?n, iklim de?i?ikli?i, artan g?da fiyatlar?, yüre?imize dü?en s?z?lar, doyas?ya ya?ayamad???m?z mevsimler, kay?plar?m?z hepsi ziyadesiyle incitti hepimizi. Kimi ekmek yaparak, kimi duayla, kimi çe?itli fark?ndal?klarla ya?ama tutunmaya çal???yor. Yok birbirimizden fark?m?z. Biraz yorulduk, sendeliyoruz, dü?memek için çevremizde bir el tan?d?k bir duygu aray???nday?z. Ramazan gerek dini yönü gerekse toplumsal anlam?yla yüzy?llard?r süregelen payla?man?n canl? hali.

Geçen y?l ramazan?n ilk günleri salg?n?n da ilk günlerine denk gelmi?ti. Endi?elerimizi g?dalar?m?z? stoklayarak gidermeye çal??t?k, ekmek yapt?k, hobiler edindik ama hiç biri fobilerimizin tetiklenmesini engelleyemedi. Süreç içerisinde g?dan?n, payla?man?n, nefes alman?n, evrenin ne kadar k?ymetli oldu?unu anlad?k. Bu y?l ramazan hiç ku?kusuz farkl? anlam ve de?erlerle ya?anacak.

Peki “nerede o eski ramazanlar” diyenlere de biraz nostalji yapal?m m??

Eskiden  top at?lmas?yla iftar aç?l?rm??. ?imdi sosyal medyadan bu haberi  sevdiklerimizle, ayn? mahalleyi, ayn? apartman? soluduklar?m?zla payla??yoruz.  Top at?ld?ktan sonra yap?lacak k?sa bir dua ile iftar ba?lar, arkas?ndan zemzem suyu ile oruç aç?l?rm??.  Pide;  hurma, zeytin,  tur?u, sucuk, past?rma, zeytin, reçel gibi iftariyelikler  ile birlikte tad?l?rm??.  Devam?nda k?l?nan namaz ile yeme?e k?sa bir ara verilir,  sab?r daha da s?nan?rm??. Sabr?n yan?nda, uzun süre aç kalan midenin as?l yeme?e haz?rl??? olarak görülürmü?. Devam?nda  farkl? ?ekillerde haz?rlanan çorba  ve en önemlisi de Osmanl?’da önemli bir gelenek olan so?anl? yumurta sofradaki yerini al?r, etli yemekler, sütlü tatl?lar, börekler ile devam edilirmi?. Yemeklerin s?ras? ve seçimi sa?l?kl? beslenme konusunda da bize ipuçlar? vermektedir. Ek?ili bamya sofran?n olmazsa olmaz?.

Sahur sofralar?nda; sö?ü? et, eri?te, pilav, ho?af yenilirdi. Ramazan d???nda sofrada sessizlik hâkimken ramazan sofralar?nda sohbet  önemli bir al??kanl?kt?. Sahurda sa?l?k sebebiyle k?zartma, ac?l? ek?ili yemekler yenilmezdi.  Fecr – i sad?kyani tan yeri a?armaya ba?layana kadar yenen yeme?e sahur denirdi. Sahur yeme?i ile yemek orucu ba?lard?. Sahurda  börek yerine gözleme, ka?ar peyniri, gerdan ve dil ?ö?ü? yenirdi.

Eskiden ramazan öyle de?erli zamanlard? ki;  f?r?nc?lar için de gönül almak isteyenler için de bulunmaz bir f?rsatt?.

Nefisleri terbiye ederken perhizlerin konusu de?il, gönüllerin bulu?mas?yd?. Sadece Müslümanlar de?il, gayrimüslimler de oruca, ramazan geleneklerine sahip ç?kard?. Gayrimüslimler, ramazan ay?nda Müslüman kom?ular?na iftar yeme?i verirlerdi.  Tepsi tepsi tatl?lar yapar iftar yeme?i veren kom?ular?na hediye ederlerdi.

?mparatorlukta Tembih name yay?mlan?r, tüm kural ve uygulamalar halka da ilgililere de duyurulurdu. Ramazan boyunca meslek gruplar?n?n çal??ma ko?ullar? Loncal?k sistemi ile, vatanda?? ilgilendiren konular imparatorluk taraf?ndan aç?klan?rd?.   Ramazan ay? boyunca f?r?nc?lar, e?lence mekânlar? en çok çal??an i? yerleriydi.

Halk ay boyunca geceli gündüzlü mahallesinde gücü yetti?ince etkinliklere dâhil olurdu. Gündüz ortadan kalkan yeme eylemi gece boyunca evlerde, f?r?nlarda, sokaklarda süregiden bir faaliyete dönü?ürdü.

Sokakta hayat?n bu denli yo?unla?t??? dönemde hiç ku?kusuz kolluk kuvvetlerine çok ihtiyaç duyulurdu. Çünkü devletin en temel görevlerinden biri halk?n huzur içerisinde bu özel ay? geçirmesini sa?lamakt?.

Ramazan ay? Osmanl? tebaas?nda ya?ayanlar için farkl? millet ve kültürlerle tan??ma, onlara sayg? duyman?n s?nand??? aylard?. Müslümanlar, gayrimüslimler ayn? sokakta Ramazan? da Pesah bayram?n? da, Paskalyay? da co?kuyla kutlard?.

Ramazan’?n 12. günü has gül suyu ile y?kan?l?r, ard?ndan öd a?ac? ve amber yak?l?rd?. Gönüllerle beraber zihinler de ferahlard?.  Gümü? sandukada saklanan H?rka–i Saadet y?l boyunca muhafaza edildi?i yerden ç?kart?l?rd?.

Öd a?ac? yak?l?rm??,  vard?r elbet bir hikmeti. Hz Adem dünyaya yeniden gönderildi?inde  bir a?aç gölgesine s???nmak ister. Hiçbiri kabul etmez. En son öd a?ac?na gider o kol kanat gerer. Ama sonra Allah onun kendinden izinsiz böyle bir ?ey yapmas?n? onaylamaz ve ona bahsetti?i reçineleri ancak yand???nda ortaya ç?kar?r. O gün bu gündür ?ifac?lar?n elinde od a?ac?n?n tütsüsü dertlere deva, yaralara merhem olur.

Zimem defterleri bakkal?n tuttu?u borç defteriydi

Zimem defterleri aç?l?r, ad?n? san?n? bilmediklerinizin borç defteri gönül borcuyla kapat?l?rd?.  Zimem defterleri bakkal?n tuttu?u borç defteriydi. Gönlü geni?ler ?ehir ?ehir dola??r, zorda kalan?n defterini, derdini kapat?rd? sessiz sedas?z.  Vicdan muhasebesine girenler, bakkal defterinde darda kalanlar?n gönlüne sur serperdi.

Gündüzleri duran hayat, geceleri direkler aras? tema?alardan gelen seslerle geçerdi. Orta Oyunu, Meddah, Karagöz sahur pidesine kadar f?r?n s?ralar?nda bekleyenlerin e?lencesi olurdu. Çoluklu çocuklu tüm aile sahura kadar sokaklarda ramazan?n manevi getirdiklerini ya?amaya çal???rd?. ?ftarda ve sahurda tüm kap?lar aç?k tutulur, f?r?nlarda isteyene bedelsiz pide da??t?l?rd?. Sadece evi için de?il, konu kom?u için de s?cac?k pide s?ras?na girenler, tatl? taba?? ile kap? kap? mutluluk da??t?rd? iftardan sahura.

Bayram? bekleyemeden bayraml?klar?n? giyen çocuklara arife çiçe?i denirdi. Orucu, arifesi, bayram?, sahuru derken koca bir ramazan s?cac?k pideleriyle f?r?nc? esnaf?n?n yüzünü güldürürdü y?l boyunca.

Ramazana 10 gün kala haz?rl?klar da h?z kazan?r. G?da ihtiyaçlar? yan?nda bak?r, sahan, tencere kalaylan?r, ho?afl?klar haz?rlan?r, hallaçlar ça?r?l?r yatak tak?mlar? yapt?r?l?r. Gücüne göre ??k kahve tak?mlar?, gümü? tak?mlar, çocuklar için sap? düdüklü ka??klar sat?n al?n?rd?. Tütün satan dükkânlarda Bo?ca, Yenice ve Samsun tütünleri haz?rlan?r, elvan ka??tlar? haz?rlan?rd? tütün sarmak için. Kahvehaneler, camiler, Ramazan ay? botunca yo?un kullan?lacak mekanlarda s?k? bir temizlik yap?l?rd?.

Ekonomik durumu iyi olanlar?n konu kom?uya ramazanl?k göndermesi çok eski bir gelenekti.

Mahya gelene?i camilerin süsü, mahallenin ?????yd?.

?ftar sofralar?nda zemzem fincanlar?, hardal tabaklar?, meyve kâseleri özenle haz?rlan?rd?. Limonlar ortadan kesilip tül ve kurdelalarla süslenip sofraya ??kl?k kat?l?rd?. Varl?kl? ailelerin hizmetçileri Saksonya bardaklar?yla susam??lara su ikram ederdi. Ramazanda mercan sapl?, fildi?i, sedef ve ba?adan yap?lm?? ka??klar kullan?l?rd?. ??kembe çorbas? da ramazan geleneklerinden biriydi. ?ftara yar?m saat kala ellerinde kâselerle i?kembeciye gidip i?kembe al?n?rd?.

?ftardan sonra nargile, çubuk, kahve ikram edilerek keyif zaman? ba?lat?l?rm??. Kona??n u?a?? taraf?ndan le?en içinde haz?r bulundurulan su yemekten önce ve sonra el y?kamak için konuklar?n yan?na getirilirdi.

Ramazan boyunca Özellikle de ?stanbul’da ?mparatorluk mensuplar? konaklarda yemekler verirlerdi. Cemiyet hayat?n?n yo?un ilgi gösterdi?i yemekler Anadolu’da da ?ehrin önde gelenleri taraf?ndan takip edilirdi. Konaklarda üst katta soylular alt katta di?er misafirler a??rlan?r. Misafirler derece ve itibarlar?na göre kâhya, divan efendisi, mühürdar gibi ki?ilerin odalar?na al?n?r a??rlan?rd?. Alt katta mahalleden gelen misafirler, mahalle bekçisi, amele, yoksullar için ayr? sofralar kurulurdu. Giri? kat?ndaki sofrada bolca pilav ve çorba sunulurdu.

Yats? namaz?na do?ru gitmeye ba?layan misafirlere; di? kiras? verilirdi. Kadife keseler içerisinde verilen dünyal?k, gümü? tabak, kehribar te?bih, Oltu ta?? a??zl?klar ramazan?n bereketinden say?l?rd?.

Osmanl?’da Ramazan Bayram?; Saray?n alay Meydan? ad? verilen ikinci avlusunda ba?lard?. Bu gelene?e Arife Divan? veya Arife Muayedesi denilirdi. Dualar okunur, bayram tebrikleri al?n?rd?. Bayram?n ikinci günü daha ?atafatl? kutlamalar sahne olurdu Saray. Bayram gecesi yar?s?ndan itibaren Saray?n d?? kap?s? aç?l?r, tebrik törenine kat?lacaklar gelmeye ba?lard?. ?eyhülislam, Vezir-i Azam ilk önce gelirdi. Tören sonras? Padi?ah Ayasofya veya Sultan Ahmet camiinde bayram namaz?na giderdi.

Huzurla sa?l?kla nice ramazan ve bayramlara…